Zmiany w prawie: od ubezwłasnowolnienia do wspieranego podejmowania decyzji
Zgodnie z zapowiedziami Ministerstwa Sprawiedliwości, polskie prawo zmierza w kierunku odejścia od dotychczasowego modelu ubezwłasnowolnienia na rzecz systemu wspieranego podejmowania decyzji. Ta fundamentalna zmiana ma na celu lepsze dostosowanie przepisów do międzynarodowych standardów, w tym Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, która podkreśla prawo każdej osoby do uznania za podmiot prawa i zdolność prawną na zasadzie równości z innymi. W ramach tej reformy wprowadzane są dwa nowe typy kurateli: kurator wspierający oraz kurator reprezentujący, które mają zastąpić dotychczasowe ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe. Celem jest zapewnienie osobom z niepełnosprawnościami większej autonomii i możliwości decydowania o własnym życiu, jednocześnie oferując im odpowiednie wsparcie w sytuacjach, gdy jest ono niezbędne.
Katalog czynności kuratora reprezentującego i wspierającego
Nowe przepisy przewidują zdefiniowanie precyzyjnego katalogu czynności, które będą mogły być wykonywane przez kuratora reprezentującego oraz wspierającego. Kurator reprezentujący będzie ustanawiany dla osób, które z uwagi na swój stan wymagają bardziej intensywnej pomocy i nie są w stanie samodzielnie podejmować kluczowych decyzji. W takich sytuacjach kurator będzie działał w imieniu takiej osoby, reprezentując ją w określonych sprawach prawnych i majątkowych, podobnie jak czynił to opiekun prawny w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego. Z kolei kurator wspierający będzie skupiał się na udzielaniu pomocy w prowadzeniu spraw, ale zawsze z poszanowaniem pełnej autonomii decyzyjnej osoby potrzebującej wsparcia. Jego rolą będzie doradzanie, asystowanie w zrozumieniu sytuacji oraz pomoc w komunikacji, jednak ostateczne decyzje pozostaną w gestii wspieranej osoby. Określenie zakresu tych czynności ma kluczowe znaczenie dla zapewnienia właściwego poziomu wsparcia bez nadmiernego ograniczania praw jednostki.
Pełnomocnictwo pro futuro: rejestrowe i medyczne
W ramach nadchodzących zmian wprowadzana jest również instytucja pełnomocnictwa pro futuro, czyli pełnomocnictwa ustanawianego na wypadek przyszłej utraty zdolności do czynności prawnych. Jest to odpowiedź na potrzebę zabezpieczenia interesów osoby, która przewiduje, że w przyszłości może nie być w stanie samodzielnie zarządzać swoim majątkiem czy podejmować decyzji dotyczących zdrowia. Wprowadzono dwa rodzaje takich pełnomocnictw: pełnomocnictwo rejestrowe, które będzie dotyczyło czynności prawnych związanych z majątkiem i finansami, oraz pełnomocnictwo medyczne, które pozwoli na udzielenie zgody na zabiegi medyczne lub podejmowanie decyzji dotyczących leczenia. Ustanowienie tych pełnomocnictw z wyprzedzeniem pozwoli uniknąć konieczności formalnego ubezwłasnowolnienia w sytuacji, gdy osoba sama chce wskazać, kto i w jakim zakresie będzie podejmował za nią decyzje w przypadku jej niezdolności.
Jeśli nie ubezwłasnowolnienie to co? Asysta prawna i inne formy wsparcia
Poszukując odpowiedzi na pytanie „jeśli nie ubezwłasnowolnienie to co?”, należy zwrócić uwagę na nowe, bardziej elastyczne formy wsparcia, które mają zastąpić dotychczasowe, często postrzegane jako zbyt restrykcyjne, rozwiązania. Kluczowym elementem tej zmiany jest odejście od modelu, w którym osoba traciła zdolność do czynności prawnych, na rzecz systemu, który kładzie nacisk na wspieranie autonomii i samodzielności decyzyjnej. Oprócz wprowadzanych kurateli wspierającej i reprezentującej, istotną rolę odgrywać będzie asysta prawna, która ma na celu zapewnienie profesjonalnego wsparcia w prowadzeniu spraw i zrozumieniu skomplikowanych kwestii prawnych. Umowa asysty prawnej będzie regulować relacje między osobą potrzebującą wsparcia a specjalistą, co zapewni transparentność i dopasowanie usług do indywidualnych potrzeb.
Kurator wspierający a reprezentujący – kluczowe różnice
Zrozumienie różnic między kuratorem wspierającym a reprezentującym jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania nowego systemu. Kurator wspierający ma za zadanie pomagać osobie w prowadzeniu jej spraw, jednocześnie dbając o to, aby osoba ta zachowała pełną autonomię decyzyjną. Jego rola polega na udzielaniu informacji, doradzaniu, pomaganiu w komunikacji i organizacji, ale nie na zastępowaniu osoby w jej decyzjach. Z kolei kurator reprezentujący będzie ustanawiany w sytuacjach, gdy osoba potrzebuje intensywniejszej pomocy i nie jest w stanie samodzielnie podejmować określonych decyzji. W takich przypadkach kurator będzie działał w imieniu tej osoby, reprezentując ją w konkretnych sprawach, co oznacza, że będzie miał prawo do podejmowania decyzji w jej zastępstwie, oczywiście w granicach określonych przez sąd i zgodnych z dobrem osoby wspieranej. Ta dyferencjacja pozwala na bardziej precyzyjne dopasowanie poziomu wsparcia do faktycznych potrzeb.
Co z osobami już ubezwłasnowolnionymi po zmianach?
Wprowadzenie nowego modelu nie oznacza pozostawienia bez wsparcia osób, które zostały już ubezwłasnowolnione. Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie po wejściu w życie nowych przepisów odzyskają zdolność do czynności prawnych i staną się osobami wspieranymi. Oznacza to, że ich sytuacja prawna ulegnie zmianie – nie będą już automatycznie pozbawione zdolności do samodzielnego działania. Dotychczasowi opiekunowie prawni osób ubezwłasnowolnionych całkowicie w momencie wejścia w życie nowych przepisów staną się tymczasowymi kuratorami reprezentującymi i będą pełnić tę funkcję przez okres nie dłuższy niż 5 lat, z możliwością ponownego ustanowienia. Podobnie, dotychczasowi kuratorzy osób ubezwłasnowolnionych częściowo również zostaną tymczasowymi kuratorami reprezentującymi na okres 5 lat. Ta tymczasowa regulacja ma na celu płynne przejście i umożliwienie sądowi oceny, jaki rodzaj wsparcia będzie najlepiej odpowiadał potrzebom tych osób w nowym systemie.
Pełnomocnictwo rejestrowe na wypadek utraty zdolności do czynności prawnych
Instytucja pełnomocnictwa rejestrowego stanowi istotny element nadchodzących zmian prawnych, oferując alternatywę dla ubezwłasnowolnienia w sytuacjach, gdy osoba przewiduje możliwość utraty zdolności do czynności prawnych w przyszłości. Jest to narzędzie, które pozwala na ustanowienie pełnomocnika, który będzie mógł działać w imieniu osoby zainteresowanej w zakresie określonych czynności prawnych, dotyczących jej majątku i finansów. Kluczowe jest to, że pełnomocnictwo to będzie można ustanowić z wyprzedzeniem, na „wypadek utraty zdolności do czynności prawnych”, co oznacza, że zacznie obowiązywać dopiero w momencie, gdy dana osoba nie będzie już w stanie samodzielnie zarządzać swoimi sprawami. Wpisanie takiego pełnomocnictwa do odpowiedniego rejestru zapewni jego ważność i skuteczne egzekwowanie, chroniąc tym samym interesy osoby potrzebującej wsparcia.
Pełnomocnictwo medyczne – ochrona zdrowia i życia
Podobnie jak pełnomocnictwo rejestrowe, pełnomocnictwo medyczne jest kolejnym ważnym narzędziem wprowadzonym w ramach reformy systemu wsparcia. Jego głównym celem jest ochrona zdrowia i życia osoby, która może w przyszłości utracić zdolność do świadomego podejmowania decyzji dotyczących swojego stanu zdrowia. Pełnomocnictwo medyczne będzie mogło być udzielane na wypadek utraty zdolności do świadomego podejmowania decyzji i pozwoli osobie na wskazanie zaufanego przedstawiciela, który będzie mógł wyrazić zgodę na zabiegi medyczne, odmówić ich przyjęcia lub podjąć inne kluczowe decyzje terapeutyczne w jej imieniu. Takie rozwiązanie jest kluczowe dla zachowania godności i zapewnienia, że wola pacjenta będzie respektowana nawet w sytuacjach, gdy nie jest on w stanie jej bezpośrednio wyrazić. Jest to znaczące usprawnienie w porównaniu do sytuacji, gdy takie decyzje były podejmowane przez sąd.
Ubezwłasnowolnienie: przyczyny, postępowanie i czy jest zawsze konieczne?
Ubezwłasnowolnienie, jako instytucja prawna, od lat budzi wiele kontrowersji. Ubezwłasnowolnienie ma chronić bezradną osobę, jednak jego stosowanie bywało krytykowane za nadmierne ograniczanie praw obywatelskich i brak wystarczającej elastyczności. Najważniejsze przyczyny ubezwłasnowolnienia to przede wszystkim choroby psychiczne, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia, które powodują, że osoba nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem. Kto może być ubezwłasnowolniony? Zgodnie z obecnymi przepisami, może to być osoba, która z wymienionych przyczyn nie posiada zdolności do czynności prawnych. Jak przebiega postępowanie o ubezwłasnowolnienie? Jest to proces sądowy, który zazwyczaj trwa od kilku do kilkunastu miesięcy i wymaga opinii biegłych. Czy ubezwłasnowolnienie jest do końca życia? Niekoniecznie, ponieważ ubezwłasnowolnienie może być uchylone, jeśli ustaną jego przyczyny. Nowe przepisy mają na celu ograniczenie stosowania tej instytucji, zastępując ją bardziej ukierunkowanymi formami wsparcia, co oznacza, że ubezwłasnowolnienie bywało konieczne, ale nie zawsze jest najlepszym rozwiązaniem.
Ubezwłasnowolnienie całkowite czy częściowe – kiedy i dlaczego?
W polskim prawie funkcjonują dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite i częściowe, które różnią się zakresem ograniczeń w zdolności do czynności prawnych. Ubezwłasnowolnienie całkowite jest orzekane w przypadku, gdy osoba ze względu na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia psychiczne nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. W takiej sytuacji osoba taka nie może samodzielnie dokonywać czynności prawnych, z wyjątkiem drobnych bieżących spraw życia codziennego. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekuna, który reprezentuje ją we wszystkich ważnych sprawach prawnych i majątkowych. Ubezwłasnowolnienie częściowe natomiast jest stosowane, gdy osoba nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, ale jednocześnie nie wymaga całkowitego wyłączenia od czynności prawnych. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratora, który pomaga w podejmowaniu decyzji, ale nie zastępuje osoby w jej działaniach. Wybór między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a częściowym zależy od stopnia zaburzeń i faktycznej zdolności osoby do samodzielnego funkcjonowania.
Doradca tymczasowy i inne zabezpieczenia w procesie
W kontekście postępowania o ubezwłasnowolnienie, prawo przewiduje pewne środki ostrożności i zabezpieczenia, mające na celu ochronę osoby, której dotyczy wniosek. Jednym z takich mechanizmów jest możliwość ustanowienia doradcy tymczasowego. Jest to osoba, która może zostać powołana przez sąd na czas trwania postępowania, aby pomóc osobie, której dotyczy wniosek, w zrozumieniu jego przebiegu i konsekwencji. Doradca tymczasowy może również wspierać w komunikacji z sądem oraz innymi uczestnikami procesu. Ponadto, sąd zawsze ma obowiązek dokładnie zbadać, czy ubezwłasnowolnienie jest rzeczywiście konieczne i czy nie istnieją inne, mniej inwazyjne formy wsparcia, które mogłyby zaspokoić potrzeby danej osoby. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć tylko najbliższa rodzina (małżonek, krewni w linii prostej, rodzeństwo) lub prokurator, co stanowi dodatkowe zabezpieczenie przed nadużyciami.
Konwencja ONZ i prawo do wspieranego podejmowania decyzji
Polska, ratyfikując Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych, zobowiązała się do dostosowania swojego prawodawstwa do jej postanowień. Konwencja ta stanowi kamień milowy w postrzeganiu osób z niepełnosprawnościami, ponieważ potwierdza prawo do uznania za podmioty prawa i zdolność prawną na zasadzie równości z innymi osobami. W praktyce oznacza to odejście od modelów opiekuńczych, które traktują osoby z niepełnosprawnościami jako biernych odbiorców pomocy, na rzecz modeli, które promują ich autonomię i prawo do samodzielnego podejmowania decyzji. Prawo do wspieranego podejmowania decyzji jest fundamentalnym elementem tej konwencji, zakładającym, że każda osoba z niepełnosprawnością ma prawo do otrzymania niezbędnego wsparcia, które pozwoli jej na pełne uczestnictwo w życiu społecznym i podejmowanie świadomych wyborów. Projektowane zmiany w polskim prawie mają właśnie na celu implementację tej zasady. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2016 r., który uznał za niekonstytucyjne przepisy nie dające osobie ubezwłasnowolnionej możliwości sprawdzenia zasadności jej zamknięcia w DPS, również wpisuje się w ten nurt, podkreślając potrzebę ochrony praw i autonomii osób z niepełnosprawnościami.
Dodaj komentarz